Davr24 – O’zbekiston, Markiy Osiyo va Dunyo yangiliklari.
Saylovlardan keyingi dastlabki kunlarda Belorusiyada internetni global to‘sib qo‘yish uchun ishlatilgan texnologiyalar Amerikaning “Sandvine” kompaniyasining uskunalari bo‘lib chiqdi.
O‘sha paytda mamlakat rasmiylari Internet chet eldan bloklanganligini aytib, blokirovkani rad etishgan edi.
Bloomberg News Sandvinening blokirovka texnologiyasini yana bir qancha mamlakatlarga etkazib berishini aniqladi: Jazoir, Afg‘oniston, Ozarbayjon, Misr, Eritreya, Iordaniya, Quvayt, Pokiston, Qatar, Rossiya, Sudan, Tailand, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari va (afsuski biz ham bormiz bu ro‘yxatda) O‘zbekiston.
Quyida olib borilgan tekshirish bo‘yicha aniqlangan maʼlumotlarni qisqartirilgan tarzda eʼlon qilamiz.
Iordaniyada Sandvine Inc LGBT veb-saytini senzura qilish uchun ishlatilgan. Misr hukumati mustaqil yangiliklar saytlariga kirishni blokirovka qilish uchun Сандвине Inc. uskunasidan foydalangan. Ozarbayjonda undan ijtimoiy tarmoqlarni yopish uchun foydalanilgan, deyilmoqda.
O‘tgan oy, Francisco Partners xususiy aksiyadorlik kompaniyasiga tegishli AQShda joylashgan “Sandvine”, Bloomberg Newsdan muhim saylovlar paytida Internetni senzura qilish uchun foydalanilganligi haqida xabar berganidan keyin o‘z uskunalarini Belorussiyada sotishni to‘xtatishini aytdi. O‘z qarorini tushuntirar ekan, kompaniya “inson huquqlari buzilishiga olib keladigan axborotning erkin oqimini bostirish uchun texnologiyadan foydalanish” ni yoqlamasligini aytdi.
Ammo tez-tez tarmoq trafigi oqimini boshqarish uchun foydalaniladigan kompaniyaning uskunalari, so‘nggi yillarda o‘ndan ortiq mamlakatlarda Internetni senzura qilishda ham ishlatilgan, deyiladi kompaniyaning hujjatlarida. Ushbu mamlakatlarga Jazoir, Afg‘oniston, Ozarbayjon, Misr, Eritreya, Iordaniya, Quvayt, Pokiston, Qatar, Rossiya, Sudan, Tailand, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari va O‘zbekiston kiradi.
Ushbu mamlakatlarda “Sandvine” veb-saytini blokirovka qilish xususiyati maxfiy operatsiyalarni muhokama qilish uchun ismini oshkor qilmaslik sharti bilan gapirgan “Sandvine”ning amaldagi va sobiq xodimlariga ko‘ra, yangiliklar, ijtimoiy tarmoqlar veb-saytlari va xabar almashish dasturlarini siyosiy jihatdan filtrlashga imkon beradi. Bundan tashqari, hozirga qadar, hujjatlarga muvofiq, “Sandvine” mijozlarning ko‘pchiligiga yangilanishlar va texnik tajribalarni taqdim etishda davom etmoqda.
“Sandvine” mamlakatlar yoki tarmoq provayderlari bilan qanday bitimlar orqali hamkorlik qilishi to‘g‘risida izoh berishdan bosh tortdi. Ammo yozma bayonotda blokirovka qilish va filtrlash bo‘yicha biror harakatlar olib borilmasligi beliginlangan bo‘lib, ularning asosiy vazifasi Internet-trafikni boshqarish texnologiyasiga ko‘maklashish “har kuni tarmoqlar va abonentlarni noqonuniy harakatlar bilan bog‘liq milliardlab zararli Internet-operatsiyalardan himoya qilish uchun ishlatiladi” deyilgan bo‘lib, bolalar pornografiyasi, odam savdosi, terrorizm va zararli dasturlarning tarqalishini oldini olishga qaratilgan operatsiyalarni amalga oshirishi belgilangan. Shu bilan birga, “Bu inson huquqlarini buzish yoki keng erkin axborot oqimini blokirovka qilish uchun mo‘ljallanmagan, aslida, butun dunyo bo‘ylab fuqarolarning eng yuqori sifatli maʼlumotlarga ega bo‘lishini taʼminlash uchun mo‘ljallangan” deyiladi kompaniya bayonotida.
Bloomberg News boshqa davlatlarning hukumat idoralari yoki telekommunikatsiya kompaniyalariga izoh so‘rab murojaat qildi, ammo hech kim javob bermadi. Jazoir hukumati vakili ham uning shartnomalari haqida izoh bermasligini aytdi.
AQSh senatori, Illinoys shtatidan demokrat Dik Durbin “Sandvine”ni uning uskunalari Internet erkinligini bostirish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan mamlakatlar bilan munosabatlarini qayta ko‘rib chiqishga chaqirdi va kompaniyaning Belarus davlati bilan litsenziya shartnomasini bekor qilishga erishganini aytib o‘tdi.
“Texnologiyaning o‘zi neytral uskuna, ammo agar siz uni antidemokratik davlatlarga taqdim qilsangiz, bu juda katta zarar etkazishi mumkin”
kompaniyaning global savdosi bilan tanish bo‘lgan “Sandvine” kompaniyasining katta xodimi
Masalan, sentyabr oyi boshida “Sandvine” Ozarbayjonning etakchi Internet-provayderi Delta Telesom bilan hamkorlik qilib, “shoshilinch” ravishda “Sandvine” hujjatlariga binoan YouTube, Facebook va Instagramdan videokliplarni blokirovka qilish tizimini o‘rnatdi.
Ijtimoiy tarmoqlarning yopilishi o‘tgan hafta Armaniston bilan halokatli to‘qnashuvlardan so‘ng sodir bo‘ldi. Natijada, Ozarbayjonda odamlar Facebook, WhatsApp, YouTube, Instagram, TikTok, LinkedIn, Twitter, Zoom va Skype kabi veb-saytlarga kira olmadilar.
Bloomberg News tomonidan ko‘rib chiqilgan hujjatlarga ko‘ra Eritreyada “Sandvine” bu yil “keraksiz” veb-saytlarni blokirovka qilish maqsadi bilan texnologiyalar bilan taʼminladi.
Tailandda “Sandvine” uskunalari mamlakat qirol oilasini tanqid qiluvchi veb-saytlarni blokirovka qilishda ishlatilgan. Misr va O‘zbekistonda odamlarning mustaqil yangiliklar veb-saytlarini o‘qishlariga to‘sqinlik qilingan deyiladi hujjatda.
“Sandvine” uskunalari Misr hukumatiga 600 dan ortiq veb-saytlarni, shu jumladan 100 ta yangiliklar va OAVlarini blokirovka qilishda yordam berish uchun ishlatilganligini aniqladilar.
“So‘nggi o‘n yil ichida biz Misr, Ozarbayjon, Iordaniya va O‘zbekiston kabi mamlakatlarning mustaqil OAVlariga yordam berdik”
fondning texnik direktori Tord Lundstrem
“Biz ishonamizki, har bir suveren mamlakat o‘z yurtida nima to‘g‘ri nima noto‘g‘ri ekanligi bo‘yicha o‘z siyosatini beligilashi kerak” deydi texnologiya bo‘yicha bosh direktor Aleksandr Xavang
Biroq, Belorusiyadagi vaziyatga jamoatchilik munosabati so‘ng, “Sandvine” o‘z yo‘nalishini o‘zgartirib, mahsulotlaridan “Belorusiyadagi saylovlar paytida maʼlumotlarning erkin oqimiga to‘sqinlik qilish” uchun foydalanishni inson huquqlarini buzilishiga olib kelmoqda deb Kompaniya bundan buyon Belorusiya bilan ishlamasligini va mahsulotlaridan noto‘g‘ri foydalanish xavfini kamaytirish uchun uni yaxshilash yo‘llarini o‘rganilayotganini aytib o‘tildi.
Bloomberg News tomonidan ko‘rib chiqilgan hujjatlarga ko‘ra, “Sandvine” Misr, O‘zbekiston, Rossiya va Afg‘oniston kabi mamlakatlarga veb-saytlarga tashrif buyurganlarning tarixi haqidagi maʼlumotlarni yozib olish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan texnologiyalarni taqdim etgan.
Shu yilning may oyida u Jazoir hukumatiga 10 milliongacha Internet foydalanuvchisining onlayn faoliyati to‘g‘risidagi maʼlumotlarni to‘plash imkoniyatiga ega bo‘lgan uskunalar bilan taʼminlash bo‘yicha kelishuvni maʼqulladi va ikki rasmiyning so‘zlariga ko‘ra Keniya milliy razvedkasi bilan xuddi shunday shartnoma tuzdi. ushbu asar bilan tanish. Keniya razvedka agentligi izoh so‘roviga javob bermadi.