AQShda mutaxassislar jamoatchilikka qanday tavsiyalar bermoqda?Bizdagidan ancha soddaroq ekan!
Koronavirus pandemiyasining yangi bosqichida niqoblar hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Aksariyat davlatlar va korxonalar niqob ishlab chiqarish vakolatiga ega va mazkur mahsulotning foydasi borasida esa ilmiy dalillar ularni qo‘llab-quvvatlamoqda. Quyida biz niqoblar va ulardagi pandemiya hayotida qanday harakat qilish haqida eng ko‘p beriladigan baʼzi savollarga javoblarni to‘pladik. Ushbu tavsiyalar AQShning ilg‘or OAV orqali jamoatchilik eʼtiboriga havola etilgan va tibbiyot mutaxassislari va sog‘liqni saqlash bo‘yicha mutaxassislarning yangi intervyularidan olindi.
Qanday qilib yuz niqobini to‘g‘ri taqish kerak?
Qulaylik muvaffaqiyat kaliti, deydi mutaxassislar. Niqob o‘z vazifasini bajarishi uchun u yuzga mahkam o‘rnashib, burun va og‘izni to‘liq yopishi kerak:
“Agar niqob yaxshi yopishib turmasa va burun atrofida, yonoqning yon tomonida yoki jag‘ ostidagi katta bo‘shliqlar bo‘lsa, demak siz bu niqob taqishni eplay olmagansiz”, deydi Mayo klinikasining vaksinalarni tadqiq qilish guruhi direktori Gregori Polsha.
Burunimni ochiq qoldirsam bo‘ladimi?
Yo‘q “Burunlari ostiga niqob taqadigan odamlar uchun foyda yo‘q”, deydi Mark Rupp, Nebraska universiteti tibbiyot markazining yuqumli kasalliklar bo‘yicha rahbari.
Gregori Polshaning fikriga ko‘ra, burun ham yangi koronavirus uchun kirish joylaridan biri. Uning taʼkidlashicha, koronavirus hujayralarga kirib, ularni yuqtirish uchun foydalanadigan ASE2 retseptorlari deb nomlangan asosiy protein traxeyaga qaraganda burun membranasida o‘rnashib olish imkoniyati yuqori. (bu yerda olim virus og‘iz bo‘shlig‘i orqali kirib rivojlanish ehtimoli qanchalik katta bo‘lsa, burun bo‘shlig‘i orqali organzmga tushib olish ehtimoli ham shunchalik yuqoridir degan fikr bildirilgan)
Burun va og‘zimni yopish nafas olishimga taʼsir qiladimi?
Yuzga niqoblarni muntazam ravishda taqib yurish nafas olish jarayonini qiyinlashtirayotgandek tuyulsada, tibbiyot professori va yuqumli kasalliklar bo‘yicha mutaxassis Monika Gandining so‘zlariga ko‘ra, anʼanaviy jarrohlik va mato niqoblari kislorod va nafas olish sifatiga “nol taʼsir qiladi” (yaʼni umuman taʼsir ko‘rsatmasligini taʼkidlab o‘tdi). Kaliforniya Universitetida, San-Frantsisko.
Gandining so‘zlariga ko‘ra, kislorod va karbonat angidrid molekulalari “juda kichkina … ular niqobdan tinch va erkin o‘tishlari mumkin”.
Johns Hopkins Medicinening bioxavfsizlik bo‘limi hamshirasi Naysa Ernstning taʼkidlashicha, pandemiya boshlangan kunlarda ham nafas olishda muammolari bor ko‘plab odamlar ham hech qanday qiyinchiliklarsiz niqob taqib yurishgan.
“Ko‘p yillar davomida biz o‘pka transplantatsiyasi bilan kasallangan bemorlarni va kist fibrozisi bilan kasallangan bemorlarni parvarish qilib kelmoqdamiz, ular to‘g‘risida aytayotganim siz tasavvur qilishingiz uchun”, – deydi Ernst. “Ular hech qachon kasalxonada yoki shifoxona atrofida niqobsiz yurishmaydi. Demak, “Men niqobda nafas olishim qiyin” degan gap bo‘lganida edi mana shu kategoriyadagi bemorlarda niqob taqishida muammolar bo‘lar edi. Mening fikrimcha ular niqob taqishni eplay olishganida boshqalar ham uddalay olishadi.
Niqob taqishda istisnolar mavjudmi?
“Juda oz,” deydi Rupp. Maʼlumotlarga ko‘ra, yuz niqoblarini 2 yoshgacha bo‘lgan bolalar taqishlari mumkin emas; nafas olish qiyin bo‘lgan odamlar; yoki hushidan ketgan, yoki boshqalarni yordamisiz niqobni olib tashlash imkoni bo‘lmagan nogiron shaxslar niqob taqmasliklari kerak.
Men niqobimni samaradorligini qanday bilsam bo‘ladi?
Polsha va Ernstning so‘zlariga ko‘ra, niqoblarni samaradorligini baholash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan oddiy testlar mavjud.
Polsha niqobni quyoshga yoki boshqa yorug‘lik manbalariga olib kelishni tavsiya qiladi. Agar siz material orqali yorqin yorig‘likni ko‘rsangiz, “bu biz tavsiya qilayotgan samarali niqob emas”, deydi u.
Agar men koronavirus bilan kasal bo‘lib, sog‘aygan bo‘lsam, niqob taqishim shartmi?
Ha, mutaxassislar aytadiki – hech bo‘lmaganda virus va odamlarning unga qarshi immunitetini chuqurroq anglab yetguncha taqib yurishga majburmiz.
Vaksina qabul qilingandan so‘ng ham niqoblar kerak bo‘ladimi?
“Biz mutaxassislar ham shu kunni kutmoqdamiz”, deydi Rupp. Ammo niqobni taqmaslik bo‘yicha haligacha biror qarorga kelingani yo‘q. Bu jarayon samarali vaksinani qachon aholiga keng tarqatishi va aholining qancha qismi emlanishiga bog‘liq, deydi u.
Boshqalardan uzoqda tutsam ham niqob taqishim shartmi?
Yangi koronavirus asosan olti metr masofada ham insondan insonga yuqishi isbotlandi. To‘g‘ri masafo saqlanishi bo‘yicha tavsiyalar berilmoqda biroq, yangi tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki havo aylanmaydigan joylarda virus tomchilari olti metrdan ko‘proq masofada ham yuqishi mumkinligi isbotlandi.
Bir martali ishlatiladigan niqobni qanday dezinfeksiya qilish kerak?
Mutaxassislarning taʼkidlashicha, sog‘liqni saqlash muassasalari bug‘langan vodorod peroksid va zamonaviy ultrafiolet nurlari yordamida N95-ni (O‘zbekiston hududida tarqatiladigan varianti KN95) qayta ishlatish uchun dezinfeksiyalash mumkinligini aytdilar. Illinoys shtatidagi Urbana-Shampan universiteti tadqiqotchilari yaqinda maishiy elektr pishirgichlar (guruch pishirgichlari yoki tez pishiriladigan idishlar) da quruq issiqlik – bug‘ yordamida dezinfeksiya qilishning samarali usul bo‘lishi mumkinligini aniqladilar.
[Tadqiqotchilar anʼanaviy elektr pechkada qayta ishlatish uchun N95 niqoblarini tozalash usulini topdilar]
Jarrohlik niqobini tashlab yuborishdan oldin uni necha marta ishlatishim mumkin?
“Hech kim bilmaydi”, deydi Polsha. “Hech kim bizga bu yo‘nalishda aniq javob beradigan tadqiqotlarni amalga oshirmagan.”
“Agar siz ularni do‘konga birrovga kirib chiqish uchun taqsangiz va moshinaga o‘tirganda olib qo‘ysangiz… u xolda siz bu niqobni bir necha marta ishlatishingiz mumkin”, deydi Rupp.
Maskalarni spirtli ichimliklar yoki boshqa dezinfeksiyalovchi spreylar bilan tozalashim mumkinmi?
Odatda bu tavsiya etilmaydi.
Mutaxassislar maʼlumotlariga ko‘ra matodan tayyorlangan niqoblarni kir yuvish vositalari orqali osongina mumkin. Yuvib bo‘lgandan keyin niqoblarni maksimal haroratda asosan dazmol bilan quritish kerak.
Qanday niqob tanlashim kerak?
Eng yaxshisi uyda o‘zingiz tayyorlang! 3 qavatdan iborat matoni birlashtirib tiking va bemolol ishlatavering.
Klaponlik (havo o‘tkazgichlik) niqoblar foydalimi?
Yo‘q. U niqob egasi uchun foydali bo‘lishi mumkin biroq, atrofdagilar uchun zararli hisoblandi.
Mato niqoblarini necha marta yuvish kerak?
Har kuni yuvib tozalang!