New York Times AQSh va Qozog‘iston rasmiylari o‘zaro diolog o‘tkazganligini yozdi, Amerika davlat kotibi Tvitterda mintaqadagi bazalar to‘g‘risida O‘zbekiston va Tojikiston respublikalarning tashqi ishlar vazirliklari bilan olib borilgan muzokaralari haqida yozdi, ammo kun tartibi tafsilotlarini oshkor qilmadi.
WSJ AQSh Afg‘oniston bilan chegaralari tufayli Tojikiston va O‘zbekiston bazalariga eʼtibor qaratdi deb yozdi. Ammo Dushanbe KXSHT aʼzosi hisoblanadi va avval AQSH bazasini qabul qilgan O‘zbekistonga qaraganda Vashingtonning taklifini qabul qilishi qiyinroq bo‘ladi. Ammo O‘zbekiston mudofaa doktrinasi xorijiy harbiy bazalarni joylashtirishga yo‘l qo‘ymasligini Toshkent rasman eʼlon qildi.
Qo‘shma Shtatlarning XXR va Rossiya Federatsiyasi bilan munosabatlari murakkab, ammo Moskva va Pekin Afg‘onistonda bo‘layotgan voqealardan xavotirda va amerikaliklarning Qobulni tark etishlarini istamaydilar. Ehtimol, bu masala prezidentlar Putin va Bayden darajasida muhokama qilinadi va Markaziy Osiyo davlatlarining xolati mazkur kelishuvlar natijalariga bog‘liq bo‘ladi.
Avvalroq Rossiya va Markaziy Osiyo mamlakatlari AQShning Afg‘onistondagi harbiy operatsiyasini qo‘llab-quvvatlaganida, Amerika kuchlari O‘zbekistondagi Xonobod bazasida, Qirg‘izistonning Bishkek aeroportida va ozroq muddat Tojikistonning Kulyab aerodromida joylashtirilgan edi.
Ammo siyosiy raqobat Markaziy Osiyo mamlakatlarida ushbu obyektlarning yopilishiga olib keldi.
To‘g‘ri, o‘z bazalarini AQShga vaqtinchalik berish, agar ushbu bazalarning maqsadi Afg‘oniston shimolidagi Markaziy Osiyo ekstremistik guruhlarini zararsizlantirishga yordam berish bo‘lsa, oqlanishi mumkin.
Mintaqa davlatlari qanday “bonus”lar olishi mumkin?
Qo‘shma Shtatlar bilan hamkorlik qilishning afzalliklaridan biri bu yirik donorlardan imtiyozlardir. Shuningdek, Bayden maʼmuriyati Markaziy Osiyo rahbarlari uchun juda muhim bo‘lgan “avtoritar rejim” tanqidlarini kamroq eʼlon qilinishiga olib keladi.
Aerodromlarni ijaraga olish uchun moliyaviy imtiyozlardan tashqari siyosiy bonuslar ham olish mumkin. Amerika harbiylarini qabul qilish orqali – ekstremizmga qarshi kurashda yordam berish va joylashtirish masalasi terrorizmga qarshi kurashish va mintaqada tinchlik va xavfsizlikni taʼminlashga umumiy hissa qo‘shish mumkin.
2002 yilda Toshkent o‘z hududini berib turgani uchun 300 million dollar, shuningdek qurol-yarog‘ va texnik jihozlar olgan edi. 2014 yilgacha Qirg‘iziston har yili 64 million dollarlik ijara haqini olgan.
Qo‘shma Shtatlar va G‘arb kollektivi Afg‘onistondan chiqishning yagona strategiyasiga ega bo‘lsa edi, xuddi shunday yondashuvlar amalga oshirilar edi. Hozir bunday kelishuvni o‘zi mavjud emas. Moskva, Pekin va Markaziy Osiyo mamlakatlari pozitsiyasidan qatʼi nazar, G‘arb yondashuvi qanday amalga oshiriladi va qanday shartlarga amal qilinishi haqida aniq tushuncha mavjud emas.
Bir narsa aniq: Toliblar Qo‘shma Shtatlarni 1 maydan boshlab Afg‘onistondan o‘z qo‘shinlarini olib chiqmaganligi, sentyabr oyiga qoldirganligi bois, tahdid qildi. Toliblar butun dunyoni “AQShning kelishuvni bajarmaganligi oqibatlari uchun javobgarligi to‘g‘risida” ogohlantirdi.
Hozir hamma ogohlantirish nimalarga sabab bo‘lishini kutmoqda.