2-мақола: “Душманимнинг душмани менинг дўстимдир” Россия билан Ғарб муносабатлари Хитой экспертлари нигоҳида

Интернет нашрларида кутилмаганда Хитойнинг Россия ҳукумати ютуқларига нисбатан позитив таҳлилий материаллари кўпаяётгани кузатилмоқда мана шундай материаллардан иккинчисини эътиборингизга ҳавола этамиз.

Хитойлик таҳлилчилар АҚШ билан Европадаги иттифоқчиларининг Россияга нисбатан янги қадамларини диққат билан кузатиб бормоқда. Экспертлар “Ғарб, Россия, Хитой” стратегик учбурчагидаги конфигурация ўзгаришлари ҳақида ёзмоқда. Россия билан Ғарб муносабатларидаги сўнгги ўзгаришлар ва уларнинг Хитойга таъсири ҳақида Фудан университетининг Россия ва Марказий Осиё тадқиқотлари маркази директори Фэн Юйцзюн “Нега Путин халқаро вазиятни тушкун баҳоламоқда” (普京缘何悲观看待国际局势) деб номланган мақоласида ёзади.

2020 йилда Қўшма Штатлар Россияга қарши кенг қамровли, жумладан, “Северный поток-2” (“Шимолий-оқим-2”) лойиҳасига нисбатан янги санкциялар жорий қилди. АҚШ Москвадаги элчихонасидан бошқа барча консулликларини ёпмоқда.

Россия билан Европа муносабатлари ҳақида гап кетганда, 17 декабрда Европа Иттифоқи ЕИ раҳбарларининг олдинги саммити чоғида иқтисодий санкцияларни чўзиш бўйича қабул қилинган қарорни расман бажариб, уларни 2021 йил 31 июлга қадар чўзди. Жорий йил бошида ЕИ дипломатияси раҳбари Боррелнинг Москвага сафари чоғида ҳеч нарсага эришиб бўлмагани етмагандай, у Россия билан Европа муносабатларини ёмонлаштирди.

НАТО 1 декабрда “НАТО 2030” ҳисоботини эълон қилди, унга қайд этилишича, кейинги 10 йилда Россия НАТОнинг асосий рақиби бўлиб қолади. Қўшма Штатлар билан унинг НАТО бўйича асосий иттифоқчилари “Европанинг тийиб туриш ташаббуси”ни илгари суриб келмоқда, унинг асосий мақсади Россиянинг Европадаги хавфсизлик билан боғлиқ таҳдидларига жавоб қайтаришдир.

Фэн Юйцзюн таъкидлашича, Россия билан Ғарб ўртасидаги муносабатлар чекланганича қолаётган бир вақтда 2020 йилда Беларусда рўй берган воқеалар, тоғли Қорабоғдаги уруш, Қирғизистондаги фуқаролар тартибсизликлари Москванинг эътиборини чалғитмоқда ва унинг олдида дилемма (иккови ҳам бир-биридан оғир бўлган йўлдан бирини танлаш машаққати) пайдо қилмоқда. Бу қуйидаги ҳолатлар билан боғлиқ:

  • биринчидан, Россиянинг постсовет маконидаги ижтимоий-сиёсий жараёнларга таъсири камайиб бормоқда;
  • иккинчидан, Россия мураккаб жуғрофий-сиёсий муносабатларга тортилмоқда;
  • учинчидан, зиммадаги мажбуриятлар билан олинган фойда ўртасида номутаносиблик вужудга келмоқда;
  • тўртинчидан, постсовет маконига ўз таъсирини кенгайтиришга интилаётган глобал ва минтақавий таъсир кучига эга давлатлар Россия учун кўплаб муаммоларни келтириб чиқармоқда.

Муаллиф Россия билан Хитой муносабатларига ҳам баҳо беради. Ғарб билан муносабатларини яхшилаши қийин бўлган Россия шарқдаги дипломатиясини, айниқса, Хитой билан муносабатларини мустаҳкамламоқда. 2020 йилда Хитой билан Россия ўртасидаги савдо-сотиқ ҳажми 100 миллиард доллардан ошиб кетди. Хитой билан муносабатлар Россия дипломатиясининг энг мустаҳкам таянчи бўлиб қолди, деб айтиш мумкин.

Лекин айни пайтда Хитой Россия стратегик доираларининг ўзига муносабати жуда мураккаб эканини тушуниб олиши лозим.

Шанҳай халқаро тадқиқотлар университети профессори Ян Чэн билдиришича, Путин Ғарб мамлакатларига нисбатан “алоқаларни узмай туриб курашиш” (斗而不破) концепциясига амал қилмоқда. Фавқулодда вазиятлар юз бермаса, Россия билан ЕИнинг қисқа истиқболда дипломатик муносабатларни узиш эҳтимоли жуда кам. Иккала томон ахлоқий ва қадриятлар даражасида дискурсив рақобатни давом эттириши кутилмоқда.

Ян Чэн Америка билан Россия муносабатларига 2 та нуқтаи назардан қараш керак, деб ҳисоблайди. Бир тарафдан, АҚШ Россияга таҳдид сифатида қарайди. Бошқа тарафдан, Москва билан Вашингтон стратегик қуроллар сингари соҳаларда танланма ҳамкорликни давом эттиради. Бироқ шуни ҳам қайд этиш лозимки, келгусида Америка билан Россия ҳамкорлиги учун макон чекланган бўлишига бир неча сабаблар бор:

  • Биринчидан, мафкура соҳасида АҚШ билан Россия ўртасида зиддиятлар мавжуд.
  • Иккинчидан, Қўшма Штатлар ва Россия ҳокимияти тузилмаси мажбурлаш кучига асосланган ҳарбий қудратга таянишдай ўзига хос хусусиятга эга. Бу кучли рақобатга мойил Қўшма Штатлар билан Россиянинг асосий тавсифини аниқ белгилаб беради. Шунга кўра, ушбу соҳадаги стратегик қарама-қаршилик узоқ вақт давом этади.
  • Учинчидан, “совуқ уруш”дан сўнг Америка ва Россия муносабатларида вақти-вақти билан такрорланишлар рўй бериб турди, бироқ “совуқ уруш” психологияси ҳозирги кунда ҳам АҚШ билан Россия ўртасидаги стратегик муҳитни, асосан, белгилаб бермоқда. Байден тимсолидаги АҚШ ҳукмрон доиралари Россияга нисбатанаксарият ҳолларда кескин мавқени эгаллаб келди, шунинг учун икки мамлакат ўртасидаги ўзаро тийиб туриш ҳолати яқин йилларда сақланиб қолади.

Ян Чэн фикрига кўра, АҚШ ва ЕИ билан муносабатларда Россия масалаларни кун тартибига олиб чиқа олмайди, шунинг учун уларга пассив тарзда жавоб қилиши мумкин, холос. Айни вазият ҳам бундан мустасно эмас. Россия қарши чораларни рамзий тарзда қўллаши эҳтимолдан холи эмас, аслида бу чоралар АҚШ билан ЕИга ҳеч қандай зиён етказа олмайди.